Karahasanlılar ve Atmalılar

Atmalı, hem bir cemaatin hem bir nahiyenin hem de (Ağcalar, Haydarlı, Kabalar, Karahasanlılar, Karalar, Ketililer, Kızkapanlı, Kizirler, Mahkanlı, Sadakalar, Tilkiler ve Turuçlu oymaklarının meydana getirdiği) idari bir yapının adıdır.^[*]

Karahasanlılar, kuruluşundan itibaren Dulkadir Beyliği içinde yer almışlardı.^[1][2][3] Atmalılar ise XVI. yüzyılın ikinci yarısında Karahasanlıların bulunduğu bölgeye gelmişlerdi.^[4] Karahasanlılarla adlarının bir arada anılması ise XIX yüzyılın başlarına denk gelmektedir. Ondan önceki dönemde Atmalıların Karahasanlılarla bir irtibatı bulunmamakta ve Karahasanlıların adının geçtiği hiçbir belgede adları geçmemektedir.

Karahasanlıların adı ilk kez 1815 tarihli bir belgede Atmalılarla birlikte zikredilmiştir.^[5] Rişvan beylerine bağlı olan Atmalı aşiretinin yönettiği on iki oymaktan oluşan idari yapılanmanın bu tarihe (1815) yakın bir zamanda kurulduğunu sanıyoruz.^[6] Atmalıların bu oymakları XIX yüzyılın sonuna kadar yönettiği görülmektedir.^[7] Zira, Karahasanlıların adı, XX. yüzyılın ikinci yarısına kadar, “Atmalı Karahasanlılar” olarak, Karahasanuşağı köyü de 1874 yılına kadar, “Atmalu” olarak kayıtlara geçmiştir. (1887) yılından sonra köyün adı artık “Karahasanuşağı” olarak kaydedilmiştir.)^[8] Ayrıca 1970’li yıllara kadar Karahasanuşağı köyünün muhtarlık mühründe “Atmalı Karahasanuşağı Muhtarlığı”, köy ilkokulunun tabelasında da “Atmalı Karahasanuşağı İlkokulu” yazılıydı. Ancak Karahasanlıların isimlerinin Atmalılarla birlikte anılması onların Atmalı soyundan olduğu anlamına gelmemektedir. Çünkü etnik yapıdan bahseden birçok belge ve kaynakta Karahasanlıların, Türkmen olduğu ve Beğdili boyuna bağlı olduğu teyit edilirken, Atmalıların etnik yapısından bahseden herhangi bir arşiv belgesi bulunmamaktadır. Sadece bir kaynakta Atmalıların, Ekrad Taifesinden^[**] olduğu^[9], bir kaynakta da Türkmen olduğu ifade edilmiştir.^[10] Belge ve kaynaklarda Karahasanlılarla Atmalılar arasında bir soy bağı söz konusu edilmediği gibi, aşağıda gösterildiği üzere Atmalılar ile kendisine bağlı diğer oymaklar arasında da bir soy bağı söz konusu değildir.

ATMALI AŞİRETİNE BAĞLI OYMAKLARIN ETNİK YAPISI^[11]

 Sonuç olarak aralarında bir soy bağı bulunmasa da beraberlikleri boyunca Karahasanlılar ve Atmalılar arasında kadim bir dostluk meydana gelmiş ve bu iki toplum idari yapılanma dahilinde ve sonrasında birlikte yaşamayı gönüllü olarak sürdürmüştür.

______________________________________

^[*] Atmalı Aşiretini, önceleri Kızkapanlılar’dan Atmalı Köse adında biri yönetmiş. XIX. Yüzyılın başlarından itibaren de genellikle Bozdağlar ailesinden olan Karahasanlılar yönetmiştir. Halen Atmalı Aşireti’nin reisliğini, Pazarcık’ta ikamet eden Bozdağlar ailesi yapmaktadır.

^[1] Döğüş, Selahattin Prof. Dr.; Osmanlıların Fethine Kadar Dulkadirli Türkmenleri. “…XIV. yy.da Bozok koluna bağlı Dulkadiroğulları beyliği içerisinde yer alan Anamaslı-Karacalı (bazı obaları; Yazır, Ulaşlu, Oruç-Beğlü, Kazancılu, Söylemezlü, Yol-Basanlu, Kara Haydutlu), Ağca Koyunlu, (önemli obaları, Çalışlu, Musa Hacılu, Kozanlu,), Dokuz-Bişanlu (bazı obaları; Karkın, Karamanlı, Kürd Mihmadlu, Avcı, Neccarlu, Dokuz-Koyunlu, Bazlamaçlu), Küreciler, Cerid (Bayır Cerid, Kara Hasanlu, Oruç Gazilu, Mamalu), Peçenek, Kavurgalu, Elçi, Döngelelü, Küşine, Tekelü, Varsak, Eymir, Çimelü, Kızıllu, İmanlu Avşarı, Çağırganlu, Avcı, Gündeşlü, Tecirlü, Eşkinciler (bazı obaları; Dede Karkın, Süli Şeyhlü) gibi irili ufaklı 700’e yakın cemaat, Dulkadirli Türkmenlerini meydana getiren ana kütleyi oluşturmaktaydı.”

^[2] Sümer, Ceridler, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 24 İstanbul 1988, s. 6

^[3] Yinanç, Refet, Dulkadir Beyliği, T.T.K. Yay. Ankara 1989,

^[4] Yinanç-Elibüyük, Malatya Tahrir Def.1560, s. 146 ve Maraş Tahrir Def. 1563, Cilt I, s.303. Bu belgelerde Atmalıların adı birer küçük aile olarak geçmektedir.

^[5] Maraş Ahkam Defteri, nr. 4, s. 24

^[6] Eröz, age, s. 49. “Atma Boyu (Aşireti). Rişvan Uruğuna (kabilesine) bağlı bir boydur. Anlaşıldığına göre Rişvan, boylar topluluğundan ibaret bir konfederasyondur… Atma Boyu (Aşireti), 12 oymaktan oluşmaktadır,” demektedir. Prof. Dr. Faruk Söylemez, “Osmanlılarda Konfederatif bir yönetim tarzı yok,” dedi.

^[7] BOA, Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi, 1709/73). Atmalı Aşireti, nüfus defterlerine “Nahiye-i Atmalı Aşireti” olarak geçmiştir. BOA, NFS, nr. 3707, s. 2. Bu da bir idari yapılanmayı işaret etmektedir.

^[8] Maraş Salnameleri (Halep Salnameleri)

^[**] “Ekrad Taifesi”, “Kürt taifesi” anlamına geldiği gibi, “Konar-Göçerler” veya “Kürtleşen Türkler” anlamlarına da gelmektedir.

^[9] Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Yayınları.

^[10] Moltke’nin Türkiye Mektupları. s.191

^[11] Bu Şema İçin Yararlanılan Kaynaklar:

     a) Ahmed REFİK, Anadolu’da Türk Aşiretleri (H. 966-1200)

     b) Cevdet TÜRKAY, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler,

     c) HALAÇOĞLU, Yusuf, A.A.C.O. (1453-1650)

     d) HALAÇOĞLU, Yusuf, XVII. Yüzyılda Os. İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti

     e) YİNANÇ Refet ve ELİBÜYÜK, Mesut, Maraş Tahrir Defteri,

     f) ERÖZ, Mehmet, Doğu Anadolu’nun Türklüğü